آموزش ,

برخی از اصطلاحات رایج:

گياهان و يا قسمتي از گياهان و فرآورده هاي حاصل از‌ آنها به صورت خام و يا فرايندي در صورتيکه براي پيشگيري، درمان، سلامتي جسم و روان و يا تاثير بر اعمال فيزيولوژيک بدن بکار روند فرآورده گياهي تلقي مي گردند.

فرآورده و داروی گیاهی: به فرآورده هایی که از مواد طبیعی استخراج می‌شوند، از قبیل داروهای طبیعی (جامد، نیمه جامد و مایع)، مواد اولیه طبیعی(عصاره و اسانس)، فرآورده های گیاهی دارویی، فرآورده های فرآوری نشده، فرآورده های طبیعی بر پایه طب ایرانی، داروهای مشابه درمانی و فرآورده های تشخیص حساسیت، داروی گیاهی گفته می‌شود.
فرآورده و داروی سنتی: داروهای ساده یا ترکیبی با منشاء گیاهی، حیوانی و معدنی که فرمولاسیون و روش ساخت‌ آنها به طور متواتر در کتب مرجع طب ایرانی مورد تأئید این اداره کل ذکر شده باشد.

فرآورده هاي دارويي گياهي به طور کلي به سه دسته تقسيم مي شوند:

الف- فرآورده هايي که در فارماکوپه و منابع علمي دارويي معتبر (با تشخيص شوراي بررسي و تدوين داروهاي گياهي و طبيعي ايران) ذکر گرديده اند.

ب ـ فرآورده هاي جديدي که براي اولين بار تهيه مي شوند.

ج ـ داروها و ترکيباتي که در کتب معتبر طب سنتي ايران به طور متواتر ذکر گرديده اند.

فرآورده هايي که از يک ماده موثره خالص گياهي تهيه گرديده اند تابع مقررات داروهاي شيميايي کشور مي باشند.

کاربرد گیاهان دارویی:

گیاهان دارویی به عنوان غذا، دارو و عطر کاربرد دارند. این گیاهان از زمان پیش از تاریخ به کار رفته و در کتب یونانی قدیم، مصریان و چینی ها به طور مفصل از آنها نوشته شده است.

شواهد حاکی از آن است که حکماء یونانی، اروپاییان، هندیان و در فرهنگ مدیترانه ای از گیاهان دارویی به عنوان دارو و به مدت 4000 سال استفاده می‌کرده اند. همچنین در فرهنگ های متنوع دیگری مانند روم، مصر، ایران، آفریقا و آمریکا از گیاهان دارویی در مراسم شفا استفاده می‌شده است. در سیستم های دارویی سنتی توسعه یافته از قبیل یونان و چین، داروی گیاهی به طور سیستماتیک توسط درمانگران به کار گرفته می‌شده است.

در دنیای کنونی، سیستم های سنتی دارو در جهت افزایش عرضه و ورود خود به سیستم دارویی کشورها تلاش می‌کنند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، 80% از مردم سراسر جهان برای بخشی از مراقبت های بهداشتی اولیه خود وابسته به داروهای گیاهی هستند.

عواملی مانند افزایش جمعیت، فراهم آوری اندک دارو، هزینه های بالای درمان، عوارض جانبی داروهای شیمیایی و افزایش مقاومت نسبت به مصرف دارو در بیماریهای عفونی، مساله استفاده از مواد گیاهی را به عنوان پایه اصلی دارو برای بشر امروزی بیش از پیش ضروری کرده است.

با یک جمع بندی مختصر، مردم با استفاده از گیاهان دارویی متمرکز بر شرایط کلی خود و بیماری های ناشی از عدم تعادل ذهن، بدن و محیط شده و از مزایای درمان قرون به صرفه تر از پزشکی مدرن بهره مند می‌گردند. فقط نکته کلیدی در ستفاده از داروهای گیاهی این است که واکنش های آلرژیک بدن و مساله تداخلات دارویی خصوصا با داروهایی شیمیایی باید مورد توجه قرار گیرد.

در‌کشور ما از ‌8000 گونه‌ی گیاهی شناسایی شده‌، 2300‌ نوع آن دارای خواص دارویی بوده که 1728‌گونه‌ی آن منحصر به کشور ایران است و در سایر نقاط جهان یافت نمی‌شود.

گیاهان دارویی به گستره وسیعی از گیاهان اطلاق می‌شود (بوته، درختچه و درخت) که در درمان بیماری ها و یا در پیشگیری ازبروز آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. اکثر این گیاهان در سه گروه عطری، ادویه ای و طبی قرار میگیرند.

در تعريف ديگري چنين آمده است : گياه دارويي به گياهي گفته مي شود که داراي مواد مؤثر مشخص است. در درمان بيماري به کار مي رود و نام آن گياه در يکي از فارماکوپه هاي معتبر بين المللي ذکر شده باشد.

طبقه بندی از نظر اندام مورد استفاده :

*ماده مؤثر گیاهان در قسمتهای مختلف آن گیاه به شرح ذیل وجود دارد :

بذر : شنبلیله، آنیسون، سیاه دانه، کرچک، اسفرزه، بالنگو، خار مریم (ماریتیغال)، زیره و ...

برگ : گردو، گزنه، مورد، آویشن شیرازی، گل انگشتانه و ...

ساقه : بید، رزماری، دارچین، بلوط و ...

ریزوم : سنبل الطیب، سورنجان، گزنه، صابونی، نعناع، زردچوبه و ...

ریشه : شیرین بیان، گزنه، صابون-رناس، بابا آدم، کاسنی و ...

گل : بابونه، گل محمدی، رازک، گاوزبان، زعفران، ذرت، همیشه بهار، ختمی، پنیرک، بیدمشک و ...

سرشاخه گلدار : گل گاوزبان، زوفا، غافث (دوای جگر)، اسطوخودوس، آویشن برگ باریک و ...

میوه : گل ساعتی، زیتون تلخ، زرشک، عناب و ...

صمغ : باریجه، آنغوزه، سقز، اوشک(وشاء)، شیرخشت، ترنجبین (خار شتر)، کتیرا و غیره و ...

*طبقه بندی از نظر سن گیاه و دوره رویش:

یکساله : این گیاهان دوره رویشی و زایشی خود را در یک فصل تکمیل می‌نمایند مانند : زنیان، زیره سبز، بابونه کامومیل، اسفرزه و ...

دو ساله : این گیاهان در سال اول رشد رویشی و در سال دوم رشد زایشی می‌کنند مانند : باباآدم، گل مغربی، جعفری و ...

چند ساله : مانند : باد رنجبویه، نعناع، رازیانه، مریم گلی، به لیمو، عناب، زعفران، زیتون، علف چای، آلوئه (صبر زرد)

*طبقه بندی از نظر روش تکثیر :

گیاهانی که به طریق بذر تکثیر می‌شوند مانند شوید، سیاه دانه، گشنیز، بابونه، زیره، شاهی، جعفری، رازیانه، ریحان، گل گاوزبان و ...

گیاهانی که از طریق قلمه، ریزوم و غیره تکثیر می‌شوند مانند : اسطوخودوس، رزماری، ترخون، نعناع و ...

*روش های مصرف گیاهان دارویی:

گیاهان دارویی عمدتاً به اشکال زیر مصرف می‌شوند :

جوشانده – قطره – شربت – ژل – پماد – شامپو – عرقیات – افشره – سیگار – قرص – کپسول – آمپول و ..

نکات مهم در استفاده از داروهاي گياهي

• گياهان دارويي را از محل هاي مطمئن خريداري کنيد. هيچگاه از بذرهاي عرضه شده جهت کشت و کار به عنوان گياه دارويي استفاده نکنيد. چون اغلب اين بذرها داراي سموم گياهي بوده و براي بدن زيانبار مي باشند.
• براي تهيه دم کرده ها و جوشانده ها از ظروف فلزي استفاده نکنيد. قوري هاي چيني و پيرکس براي اين کار مناسب تر مي باشند.
• از مخلوط کردن تصادفي و سليقه اي چند گياه بدون مراجعه به نسخه هاي ترکيبي گياهي نوشته شده در منابع علمي خودداري کنيد.
• براي رفع بيماري ها از مقادير مناسب گياهان دارويي استفاده کنيد و در مصرف‌ آنها زياده روي نکنيد.
• طول عمر مفيد اکثر گياهان دارويي يک سال است و بعد از آن خواص آنها کاهش چشمگيري مي يابد. از مصرف گياهان دارويي کهنه و قديمي بپرهيزيد.
• جهت نگه داري گياهان دارويي بهتر است از ظروف شيشه اي تيره رنگ استفاده کرده و‌ آنها را درجاي خشک وخنک و دور از تابش آفتاب قرار دهيد.
• بهترين طعم دهنده براي نوشيدني هاي گياهي عسل مي باشد و در غير اين صورت مي توانيد از مقدار اندکي نبات يا عسل استفاده کنيد. از مواد ترش و اسيدي مانند آبليمو جهت طعم دار کردن استفاده نکنيد.